W dzisiejszych czasach rzadko spotyka się zwierzęta udomowione utrzymywane w ich naturalnych warunkach środowiskowych. W obrębie zwierząt gospodarskich, do obecnej sytuacji doprowadziła intensyfikacja chowu, która spowodowała zamknięcie zwierząt w budynkach inwentarskich oraz całkowite uzależnienie ich od człowieka. Taka sytuacja przekłada się między innymi na zachowanie bydła.
Poznanie wzorca behawioralnego jest istotne także w aspekcie ekonomicznym
Zachowanie zwierząt związane jest bezpośrednio z ich trybem życia. Dla poszczególnych gatunków jak i ras istnieje wzorzec behawioralny, który określa typowe dla nich działania występujące dobrowolnie lub instynktownie. Poznanie wzorca behawioralnego danego gatunku zwierzęcia, umożliwia zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych. W przypadku, gdy chodzi o zachowanie bydła wiedza ta jest również bezpośrednio powiązana z aspektami ekonomicznymi.
Zachowanie bydła: ustalanie hierarchii w stadzie
Bydło jest gatunkiem społecznym, w którym występuje ściśle określona hierarchia. Nowa grupa zwierząt szybko osiąga stabilność społeczną określaną jako: „dominacja niefizycznych agonistycznych interakcji między członkami grupy oraz stabilny stosunek oddziaływań i zachowań między poszczególnymi osobnikami”. Krowy w nowym otoczeniu natychmiastowo dążą do ustalenia pozycji w stadzie. W większości przypadków do ustalenia hierarchii wystarczy tylko wzajemna ocena osobników na podstawie wieku, charakteru, wielkości oraz wagi. Również posiadanie rogów przez zwierzę ma wpływ na jego rangę.
Gdy dochodzi do walk, najczęściej polegają one na uderzaniu czołem w okolice łopatki lub bok przeciwnika, rzadkością są ataki frontalne. Zaobserwować można je głównie pomiędzy osobnikami najsilniejszymi. Szacuje się, że w czasie 1 godziny 50% hierarchii w stadzie zostaje ustalona. Krowy niezmiennie rywalizują o polepszenie lub zachowanie swej pozycji w stadzie. Najczęściej do konfliktów dochodzi między zwierzętami o podobnej randze, jak i w przypadku wprowadzenia nowych osobników do stada.
W obrębie stada funkcjonują grupy składające się najczęściej z dziesięciu do dwunastu osobników, będących równolatkami bądź wychowujących się razem. Stado, bądź grupa technologiczna nie powinna składać się z więcej niż pięćdziesięciu do osiemdziesięciu sztuk. Wynika to z ograniczonych możliwości zapamiętywania zwierząt. W stadach zbyt licznych zwierzęta nie są w stanie zapamiętać pozycji wszystkich członków, w efekcie dochodzi do ciągłych konfliktów.
W ustalonej hierarchii stada na czele znajduje się krowa dominująca, posiadająca nadrzędne prawo do miejsca żeru oraz odpoczynku. Przejawia ona najlepsze cechy dotyczące opieki nad potomstwem i nadzoru bezpieczeństwa stada. Na drugim miejscu w hierarchii znajduje się krowa subdominanta, podlegająca tylko i wyłącznie liderce. Kolejne miejsce zajmuje grupa krów podporządkowana pierwszej i drugiej krowie. Ostatnie miejsce w hierarchii zajmują osobniki wobec których grupa wykazuje agresje. Często są to osobniki indywidualne oraz najsłabsze.
Zachowanie bydła: nienaruszalna chęć przebywania w stadzie i posiadania swojej przestrzeni
Krowy posiadają dwie potrzeby. Jedna z nich to silną chęć przebywania w stadzie. Zwierzęta nie odczuwają wtedy stresu związanego z odosobnieniem. Druga to posiadanie swojej przestrzeni fizycznej i społecznej. Przestrzeń fizyczna to obszar jakie zwierzę potrzebuje aby się swobodnie położyć itp. Natomiast przestrzeń społeczna to minimalny dystans jaki krowa zachowuje od innych osobników. Wkroczenie do tych dwóch przestrzeni przez innych osobników, czy też przez człowieka powoduje ucieczkę lub atak zwierzęcia, w zależności od jego pozycji w stadzie. Wielkość obu przestrzeni zależy od otoczenia, powierzchni życiowej, dostępności paszy, rodzaju powierzchni po której chodzą krowy, rasy oraz zachowania osób obsługujących zwierzęta.
Bydło wykazuje cechy naśladowcze, widoczne są one w momencie wypasania zwierząt. Gdy krowa dominująca zaczyna się paść, w ślad za nią podąża reszta stada. Taka sama zależność występuje również w przypadku przemieszczania się zwierząt. W efekcie silne cechy socjalne powodują oddziaływanie jednego osobnika na zachowanie innych znajdujących się w stadzie. Mechanizm ten jest określany jako wymuszenie socjalne. Dzięki niemu krowa pobierająca paszę w grupie, spożywa jej więcej niż w przypadku spożywania oddzielnego.
Zachowanie bydła: nietypowe zachowania – stereotypie
Przy braku kontaktów społecznych, zwierzę zaczyna przejawiać niepożądane zachowania tzw. stereotypie. Jedną z tego typu patologii behawioralnych jest nadmierne wylizywanie przedmiotów. Kolejną ze stereotypii jest opieranie się czołem lub nasadą nosa o elementy wyposażenia budynku lub innego osobnika. W ten sposób zwierzę manifestuje odczuwanie bólu lub frustracji. W chowie intensywnym stereotypie najczęściej przyjmują formę oralną mi.: obgryzanie krat, rolowanie języka oraz wymachiwanie nim. Częstość występowania stereotypii wzrasta wraz z wiekiem, co sugeruje, że podlegają uczeniu się. Zazwyczaj traktowane są jako przejaw braku zdolności radzenia sobie z otaczającym środowiskiem, alternatywne wyjaśnienie zakłada, iż stereotypie są rodzajem mechanizmu adaptacyjnego, chroniącego zwierzę przed wystąpieniem chorób psychosomatycznych.
Zachowanie bydła: krowy mają dobrą zdolność uczenia się
Należy także wspomnieć, iż bydło ma dobrą zdolność uczenia się i zapamiętywania. Krowy są zdolne do pamiętania różnych informacji przez długi okres czasu. Potrafią rozwiązywać problemy, rozumieją również związki przyczynowo-skutkowe. Świadczy o tym zdolność obsługiwania poideł jak i karmideł automatycznych stosowanych w hodowli.
W dzisiejszych czasach jakość życia zwierząt hodowlanych w głównej mierze zależy od człowieka. Poznanie poszczególnych aktów behawioralnych pozwala na polepszenie komfortu fizycznego i psychicznego zwierzęcia, wpływając bezpośrednio na jego stan zdrowia, tym samym polepszając efekty produkcji w gospodarstwie.
Autor: Mgr inż. Marta Sabatowicz
Product Manager OVER Agro
Literatura dostępna u autora