Czy można zwiększyć efektywność wykorzystania informacji o zawartości mocznika w mleku w zarządzaniu stadem?

Mocznik stanowi produkt końcowy metabolizmu azotu u przeżuwaczy. Koncentracja mocznika w mleku jest proporcjonalna do ilości amoniaku niewykorzystanego przez mikroorganizmy żwacza do syntezy własnego białka. Zależy ona od stosunku białka do energii dostępnych na poziomie żwacza. Wysoka zawartość mocznika w mleku oznacza nieefektywne wykorzystanie białka z paszy, a więc zawyżone koszty produkcji oraz zanieczyszczenie środowiska wydalanym nadmiarem azotu. Zawartość mocznika w mleku charakteryzuje się dużą zmiennością nie tylko ze względu na wpływ czynników żywieniowych, ale także wpływ fazy laktacji, wydajności mleka, pory roku, pory doju, a także predyspozycji genetycznych. Pomijanie tych efektów podczas interpretacji zawartości mocznika w mleku może powodować błędy we wnioskowaniu o zbilansowaniu dawki pokarmowej. Efektywniejsze niż dotychczas wykorzystanie tego parametru do oceny zbilansowania dawki pokarmowej wymaga wyeliminowania wpływu pozażywieniowych czynników warunkujących zawartość mocznika w mleku.

Przeprowadzone analizy potwierdziły zróżnicowanie zawartości mocznika w mleku w kolejnych dniach laktacji. Najniższa wartość cechy obserwowana jest w pierwszym miesiącu laktacji, co tłumaczone jest obniżonym pobraniem paszy po wycieleniu oraz stosowaniem na początku laktacji pasz zawierających więcej białka o mniejszym stopniu rozkładu w żwaczu. Stwierdzono wyższą zawartość mocznika w mleku w stadach o wyższej wydajności mlecznej wykazując, iż stada o różnym poziomie produkcji powinny odnosić obserwowaną zawartość mocznika w mleku do innych wartości referencyjnych świadczących o zbilansowaniu dawki pokarmowej. Wynika z tego, iż taka sama zawartość mocznika w mleku może świadczyć o względnym nadmiarze azotu w stadzie o niższej średniej produkcji mleka, a o prawidłowym zbilansowaniu dawki w stadzie wysokoprodukcyjnym. Możliwe, że wyższa zawartość mocznika w mleku w stadach o wyższej wydajności wynika z tego, iż trudniej w nich zaspokoić potrzeby energetyczne krów, przez co częściej występuje względny nadmiar związków azotowych. Stosowane w stadzie praktyki dotyczące żywienia w dużej mierze powiązane są z osiąganym poziomem wydajności, jednak zależy ona także od wartości hodowlanej zwierząt utrzymywanych w tych stadach. Potwierdzono także istnienie indywidualnych uwarunkowań genetycznych do wydzielania określonej ilości mocznika w mleku, a ponadto pozytywną korelację genetyczną zawartości mocznika w mleku z cechami produkcyjnymi oraz negatywną z LKS. Wskazuje to, iż selekcja mająca na celu wzrost produkcyjności przy jednoczesnej poprawie zdrowotności wymienia może skutkować zwiększeniem zawartości mocznika w mleku.

Spośród pozażywieniowych czynników środowiskowych na zawartość mocznika w mleku w największej mierze wpływa pora roku i temperatura powietrza. Wyższa zawartość mocznika w mleku obserwowana w okresie wiosenno-letnim może po części wynikać z okresowego wzrostu produkcji mleka, będącego konsekwencją sezonowości wycieleń. W przypadku pastwiskowania krów istotnym czynnikiem wpływającym na podwyższoną zawartość mocznika w mleku w okresie wiosennym może być wysoka zawartość białka ogólnego, a zwłaszcza związków azotowych niebiałkowych w młodej zielonce.

Wyższą zawartość mocznika w mleku w miesiącach letnich wiązano z występowaniem stresu cieplnego, zwłaszcza, że w stadach żywionych systemem TMR zmiany żywienia w ciągu roku nie mogły stanowić wyjaśnienia dla tego zjawiska. Stres cieplny obniża pobranie paszy oraz powoduje zwiększenie zapotrzebowania na energię w związku z termoregulacją, co ostatecznie prowadzi do zwiększenia zawartości mocznika w mleku.

Zróżnicowanie poziomu mocznika w ciągu roku znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowaniu średnich miesięcznych temperatur. Jednakże nie należy utożsamiać wpływu temperatury powietrza na zawartość mocznika w mleku z reakcją na stres cieplny, gdyż temperatura powietrza wpływa na zawartość mocznika w mleku także zimą, gdy stres cieplny nie występuje.

Znaczny wpływ czynników pozażywieniowych na zawartość mocznika w mleku wskazuje na możliwość zwiększenia precyzji oceny zbilansowania dawki pokarmowej poprzez uwzględnienie tych efektów w trakcie analizowania zawartości mocznika w mleku. Możliwym do zaproponowania rozwiązaniem jest „poprawiony mocznik”, który zostałby uzyskany przez wyeliminowanie efektu numeru i dnia laktacji, poziomu produkcji, miesiąca kalendarzowego, temperatury powietrza, a także indywidualnej genetycznej predyspozycji krowy do wydzielania określonej ilości mocznika w mleku. „Poprawiony mocznik” mógłby zastąpić stosowaną obecnie wartość fenotypową.

W celu ułatwienia oceny zbilansowania białkowoenergetycznego dawki pokarmowej na jego podstawie podawana wartość mogłaby stanowić odchylenie od wyznaczonej wartości referencyjnej. Jednakże określenie, jaką wartość można przyjąć za referencyjną, wymagałoby określenia jaka wartość „poprawionego mocznika” odpowiada zbilansowanej dawce pokarmowej.

Opracowano na podstawie pracy doktorskiej Katarzyny Rzewuskiej pt.: „Zmienność zawartości mocznika w mleku krów rasy polskiej holsztyńskofryzyjskiej oraz jej związki z cechami użytkowymi.”